လွ်ပ္ေခါင္းအီလက္ထ႐ုဒ္ (Electrode) ႏွစ္ခုပါ၀င္တဲ့ ပစၥည္းျဖစ္တယ္။ လွ်ပ္စီးေၾကာင္း ကိုလည္း တစ္ဖက္ သတ္သာ စီးခြင့္ျပဳတယ္။ ဆန္႔က်င္ဘက္သို႔ မစီးႏိုင္ေအာင္ ဟန္႔တားႏိုင္ထားတဲ့ သေဘာရွိ တယ္။ ထို ေၾကာင့္ ေအစီလွ်ပ္စီးေၾကာင္းကို ဒီစီလွ်ပ္စီးေၾကာင္းသို႔ ေျပာင္းရန္ အသံုးျပဳၾကတယ္။ဒိုင္အုတ္မ်ားကို (Germanium) ဂ်ာေမနီယံ၊ (Silicon) စီလီကြန္၊ (Copper Oxide) ေကာ့ပါး ေအာက္ဆိုဒ္၊(Cadmium Sulphide) ကက္ဒမီယံ ဆာလဖိုတ္ဒ္ စသည့္တို႔ျဖင့္ ဖြဲ႔စည္း တည္ေဆာက္ေလ့ ရွိသည္။ ၎ဒိုင္အုတ္မ်ားကို အီလက္ထရြန္းနစ္ ဆားကစ္မ်ားတြင္ လိႈင္းစစ္ျခင္း၊ လိႈင္းသန္႔ျခင္း၊ လိႈင္းျပင္ ျခင္း စေသာေနရာမ်ားတြင္ အသံုးျပဳသည္။ ဒိုင္အုတ္မ်ားသည္ အသံုးျပဳေသာ ဆားကစ္ပိုင္းဆိုင္ရာ၌ အဓိ ကလုပ္ေဆာင္ႏိုင္ေသာ စြမ္းရည္ အေပၚမူတည္၍ အမည္နာမည္ႏွင့္ အမ်ိဳးအစား ကြဲျပားျခားနားၾကေသာ္ လည္း အလုပ္လုပ္ပံုသေဘာတရားမွာ တူညီၾကပါသည္။
ေရဒီယိုအသံလႊင့္လိႈင္းမ်ားကိုလည္း လူေတြ ၾကားႏိုင္တဲ့ ေရဒီယိုလိႈင္း (Audio Wave) ေျပာင္းလဲ ေပးရန္အတြက္ အသံုးခ်ၾကတယ္။ တနည္းအားျဖင့္ ဒိုင္အုတ္ကို စမ္းစစ္ၾကည့္တဲ့အခါ လွ်ပ္စစ္အားကိုတစ္ ဖက္တည္းသို႔သာ စီးဆင္းႏိုင္ေအာင္ ဘားသဖြယ္ စြမ္းေဆာင္ေပးထားတာေတြ႔ရတယ္။
ဆန္႔က်င္ဘက္သို႔ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အား မစီးဆင္းႏိုင္ေအာင္ တားစီးေပးထားတယ္။ ဥပမာအေနျဖင့္ ေအာက္က ပံုကိုၾကည့္ပါ။
ပံု(၁) မွာ ေရပိုက္ထဲက ေရေတြဟာ ၀ဲမွယာသို႔ စီးမွာသာလွ်င္ ဘားဟာ တစ္ဖက္ကိုသို႔ စီးဆင္းရန္ ဖြင့္ေပး ပါ တယ္။ပံု(၂) မွာ ေရပိုက္ထဲက ေရဟာ ယာမွ၀ဲသို႔ စီးသြားတဲ့အခါ ဘားက အလိုလိုပိတ္ျပီး ေရတစ္ဖက္သို႔ စီးျခင္းကို ပိတ္ထားပါတယ္။ ဒိုင္အုတ္ဟာလည္း ေအစီလိႈင္းရဲ ႔ (+) အပိုင္းမ်ားကုိသာ ၎မွာ ျဖတ္သန္း ေစျပီး လိႈင္းရဲ ႔ (-) အပိုင္းရွိ လိႈင္းမ်ားကိုမႈ ျဖတ္သန္းခြင့္ မျပဳႏိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္အားကို တစ္ ဖက္တည္းသာ စီးဆင္းေစေၾကာင္း သိရပါသည္။
အမွတ္ ေအ(Anode)မွ အမွတ္ေက(Cathode) သို႔ လွ်ပ္စီးေၾကာင္းစီးခြင့္ျပဳတယ္။ Cathode မွ Anode သို႔ စီး ခြင့္မျပဳဘူး။(က) Cathode မွ (+) လွ်ပ္စစ္ေပးသြင္းရင္ တစ္ဖက္သို႔ မျဖတ္စီးႏိုင္။
(ခ) Cathode မွ (-) လွ်ပ္စစ္ေပးသြင္းရင္ တစ္ဖက္သို႔ ျဖတ္စီးႏိုင္။
(ဂ) Anode မွ (-) လွ်ပ္စစ္ေပးသြင္းရင္ တစ္ဖက္သို႔ မျဖတ္စီးႏိုင္။
(ဃ) Anode မွ (+) လွ်ပ္စစ္ေပးသြင္းရင္ တစ္ဖက္သို႔ ျဖတ္စီးႏိုင္။
ထို႔ေၾကာင့္ ဒိုင္အုတ္သည္ ၎၏ သေကၤတတြင္ပါရွိေသာ (+)(-)ႏွင့္ တူညီေသာဗို႔အားမ်ားကို တြန္းကန္တား ဆီး ၍ အသြင္မတူဆန္႔က်င္ဘက္ျဖစ္ေသာဗို႔အားမ်ားကို ျဖတ္သန္းစီးဆင္းခြင့္ျပဳသည္ဟု အလြယ္ မွတ္သား ႏိုင္သည္။
ဒိုင္အုတ္ကို ဒီစီဗို႔အားတစ္ခု ျဖတ္သန္း စီးဆင္းမယ္ ဆိုရင္ ဒိုင္အုတ္ရဲ ႔ ခုခံမႈေၾကာင့္ ၉၅% ခန္႔ မူလထက္ ေလွ်ာ့နည္းသြားတတ္ပါတယ္။
ဒိုင္အုတ္အမ်ိဳးမ်ိဳး
ဥပမာအားျဖင့္ ဒိုင္းအုတ္မ်ား၏ အမည္ကြဲ အမ်ိဳးအစားမ်ားကို ေဖာ္ျပရလွ်င္
(က) Rectifier Diode – ရက္တီဖိုင္ယာဒိုင္အုတ္
(ခ) Detector Diode – ဒီတတ္တာဒိုင္အုတ္
(ဂ) Light Emitting Diode – လိုက္ခ်္အီမစ္တင္းဒိုင္အုတ္
(ဃ) Zener Diode – ဇီနာဒိုင္အုတ္
(င) Silicon Diode – စီလီကြန္ဒိုင္အုတ္ - ဟူ၍ျဖစ္သည္။
မွတ္ခ်က္။ ဒိုင္အုတ္ အမ်ိဳးအစားမ်ား မ်ားစြာရွိသည့္အနက္ အေျခခံအသံုးမ်ားေသာ ဒိုင္အုတ္မ်ား ကို ေရးသား ထားျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ိဳးအစားအမ်ား ၾကီးရွိႏိုင္ပါသည္။
(က)Rectifier Diode
Rectifier Diode သည္ ေအစီလွ်ပ္စီးမွ ဒီစီလွ်ပ္စီး အျဖစ္ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေပးေသာ ဒိုင္အုတ္အမ်ိဳး အ စား ျဖစ္သည္။ ၎ဒိုင္းအုတ္ကို (Power Pack) ပါ၀ါပက္ခ္ (ေခၚ) (Adapter) အဒက္ပတာမ်ား တြင္ အ သံုးျပဳသည္။ ေရဒီယို၊ ကတ္ဆက္၊ ဗီြဒီယိုျပစက္ႏွင့္ ရုပ္ျမင္သံၾကားမ်ားတြင္ အီလက္ထရြန္းနစ္ ဆားကစ္ ပတ္လမ္းမ်ားမွ လိုအပ္ေသာ ဒီစီဗို႔အားမ်ား ရရွိေစရန္ ေအစီဗို႔အားလိုင္းမွာ ထရန္စေဖာ္မာျဖင့္ ေအစီဗို႔ အားကို လိုအပ္သလို ေလ်ာ့နည္းေစျပီး ရက္တီဖိုင္ယာျဖင့္ ဒီစီကိုရရွိေစရန္ တည္ေဆာက္ အသံုးျပဳၾက သည္။ ထိုသို႔ အသံုးျပဳရာတြင္ Rectifier Diode မ်ား၏ အရြယ္အစား အၾကီးအေသးေပၚမူတည္၍ လွ်ပ္စီး ေၾကာင္းပမာဏ အနည္းအမ်ား ကြာ ျခားႏိုင္သျဖင့္ အသံုးျပဳမည့္ အီလက္ထရြန္းနစ္ဆားကစ္၏ ၀န္ေဆာင္ မူအနည္းအမ်ားကို ခ်ိန္ဆ၍ ဒိုင္အုတ္ကို ေရြးခ်ယ္အသံုးျပဳရမည္။ ဒိုင္အုတ္၏ စြမ္းရည္ကို အမ္ပီယာ (Ampere) ျဖင့္သတ္မွတ္ပိုင္းျခားသည္။ ဒိုင္အုတ္အၾကီးအေသး အရြယ္ပမာဏေပၚ လိုက္၍ (1 Ampere) ၊ (2 Ampere) ၊ (3 Ampere) စသည္ျဖင့္ ရက္တီဖိုင္ယာ ဒိုင္အုတ္မ်ားကို အေသးဆံုး (1 Ampere) မွ အင္ပီယာမ်ားေလေလ ဒိုင္အုတ္အရြယ္အစား ၾကီးမာလာေလေလ ျဖစ္သည္။
Rectifier Diode ေခၚ AC မွ DC လွ်ပ္စီးေျပာင္း ဒိုင္အုတ္မ်ားကို စီလီကြန္၊ ဂ်ာေမနီယမ္ (၂) မ်ိဳး စလံုးျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းတည္ေဆာက္ေလ့ ရွိပါသည္။ Silicon Diode သည္ အပူခံႏိုင္မူစြမ္းရည္ ၃၅၀̊ ဖာရင္ဟိုက္ အထိ ရွိေသာေၾကာင့္ စီလီကြန္အမ်ိဳးအစားရက္တီဖိုင္ယာ ဒိုင္အုတ္မ်ားကို ပိုမိုအသံုးျပဳသည္။
(ခ) Detector Diode
(Detector Diode) ဒီတတ္တာဒိုင္အုတ္ ကို ဂ်ာေမနီယမ္သတၱဳျဖင့္ ဖြဲစည္း တည္ေဆာက္ျပီး ဂ်ာေမနီယမ္ ပိြဳင့္ကြန္တက္ဒိုင္အုတ္ (Germanium Point Contact Diode) လို႔လည္းေခၚၾကတယ္။ ၎ ဒိုင္အုတ္သည္ ေရဒီယိုမ်ားတြင္ လူနားႏွင့္ မၾကားႏိုင္ေသာ ၾကိမ္ႏႈန္းျမင့္ ေရဒီယိုလိႈင္းမ်ားကို လူနား ႏွင့္ၾကား ႏိုင္ေသာ ၾကိမ္ႏႈန္းနိမ့္ ေအာ္ဒီယိုလိႈင္း အျဖစ္သို႔ လိႈင္းစစ္ေပးေသာ အလုပ္ကို လုပ္ေဆာင္ ေပးေသာ ဒိုင္အုတ္အမ်ိဳးအစား ျဖစ္သည္။ ၎ဒိုင္းအုတ္ကို ဂ်ာေမနီယံ သတၱဳျပားကေလးကို တန္စတင္ နန္းၾကိဳးျမႇင္ကေလးျဖင့္ဖိေထာက္၍ ၾကည္လင္ေသာ ဖန္သားကိုယ္ထည္အတြင္း၌ ျမဳတ္ႏွံတည္ေဆာက္ ထားျခင္း ျဖစ္သည္။ ဖန္သားလို ၾကည္လင္ျပီး အတြင္းကိုလည္း ျမင္ရလို႔ ဖန္ၾကည္ဒိုင္အုတ္လို႔ လဲေခၚၾက တယ္။
၎ဒိုင္အုတ္အမ်ိဳးအစားသည္ ႏုနယ္ျပီး အပူခံႏိုင္စြမ္းရည္ ၁၈၅ ̊ ဒီဂရီဖာရင္ဟိုက္ ေအာက္သာ ရွိ ေသာေၾကာင့္ ၀န္ေဆာင္မႈမ်ားေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားတြင္ အသံုးမျပဳသင့္ပါ။
(ဂ) Light Emitting Diode – LED
Light Emitting Diode – LED ဒိုင္အုတ္သည္ လွ်ပ္စီးလိႈင္းမွ အလင္းေရာင္ထုတ္လႊတ္ေပးႏိုင္ရန္ ျပဳျပင္ေပးေသာ အလင္းလႊတ္ဒိုင္အုတ္အမ်ိဳးအစား ျဖစ္သည္။ LED ဒိုင္အုတ္သည္ ေအစီ (သို႔) ဒီစီဗို႔အား (၁.၅) ဗို႔မွ (၃) ဗို႔အတြင္း အလင္းေရာင္ ထုတ္လႊတ္ေပးႏိုင္ျပီး၊ (၃) ဗို႔ထက္ပို၍ ဗို႔အားေပးသြင္းပါက အ လင္းလြန္ကဲျပီး ေလာင္ကၽြမ္းပ်က္စီးသြားႏိုင္သည္။ LED ဒိုင္အုတ္ကို ေအစီဗို႔အားျဖင့္ အသံုးျပဳလွ်င္ ငုတ္ မ်ားေရြးခ်ယ္ရန္မလိုပဲ ၾကိဳက္ႏွစ္သက္သလို အသံုးျပဳႏိုင္သည္။ ဒီစီဗို႔အားျဖင့္ အသံုးျပဳလွ်င္ အေပါင္း၊ အ ႏုတ္ေရြးခ်ယ္ျပီးမွ အသံုးျပဳရမည္။
LED ဒိုင္အုတ္ကို လင္းမလင္းစမ္းသပ္ရန္ျဖစ္ေစ၊ ေကာင္းမေကာင္း စမ္းသပ္ရန္ျဖစ္ေစ မာတီမီ တာကို (x1Ω) တြင္ ထားရမည္။ ရွည္တဲ့ အငုတ္ကို အမည္းၾကိဳးနဲ႔ေထာက္ျပီး၊ တိုတဲ့ အငုတ္ကို အနီၾကိဳးနဲ႔ ေထာက္ၾကည့္မယ္ဆိုရင္ မီးလင္းလာေၾကာင္းေတြ႔ရမယ္။ တိုတဲ့ အငုတ္က Cathode ျဖစ္တယ္။ ရွည္တဲ့ အငုတ္က Anode ျဖစ္တယ္။ သေကၤတန႔ဲ ဆိုရင္ေတာ့ အငုတ္တိုက (+)၊ အငုတ္ရွည္က (-) ျဖစ္တယ္။ အေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳးေၾကာင့္ အငုတ္ႏွစ္ဖက္က တူေနရင္ေတာ့ Cathode ဘက္မွာရွိတဲ့ ေကာ္သားဟာ ျပားခ်ပ္ ေနတာေတြ႔ရမယ္။ ဒိုင္အုတ္ရဲ ႔ Anode ဘက္ျခမ္းကေတာ့ ၀ိုင္းေနတာေတြ႔ရပါလိမ့္မယ္။
LED ဒိုင္အုတ္ေတြဟာ အေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။ အေရာင္အမ်ိဳးအစားေပၚမူတည္ျပီး ခံႏိုင္ရည္ဗို႔ အားေတြ လည္း မတူညီၾကပါဘူး။
LED ဒိုင္အုတ္ေတြဟာ အလင္းေရာင္အမ်ိဳးမ်ိဳးထုတ္လႊတ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ အသံအနိမ့္အျမင့္လိႈင္း ပံုစံေဖာ္ရန္၊ ဆိုင္းဘုတ္မ်ားမွာ စာလံုးမ်ားေဖာ္ရန္၊ ဘုရားမီးသီးေရာင္ျခည္ေတာ္လႊတ္သည့္ပံုစံျပဳလုပ္ရန္ စ သည့္ အျခား ေသာ အခ်က္ျပလႈပ္ရွာမႈေတြ Display ဆားကစ္ ပတ္လမ္းမ်ားမွာ အမ်ားဆံုး အသံုးျပဳၾကပါ တယ္။
(ဃ) Zener Diode
Zener Diode – ဇီနာဒိုင္အုတ္ ကို အဆင့္ျမင့္ အီလက္ထရြန္းနစ္ ဆားကစ္ပတ္လမ္းမ်ားတြင္ တည္ျငိမ္ဗို႔အား ရရွိေရးအတြက္ အသံုးျပဳၾကတယ္။ ၎ဒိုင္အုတ္သည္ အီလက္ထရြန္းနစ္ ဆားကစ္မ်ား တြင္ အသံုးမ်ားေသာ ဒိုင္အုတ္ျဖစ္သည္။ ၎ကို စီလီကြန္ျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းတည္ေဆာက္ထားသည္။ Zener Diode ရဲ ႔ တန္ဖိုးကို ကိုယ္ ထည္ေပၚမွာ ေရးမွတ္ထားတတ္ပါတယ္။ တန္ဖိုးေရးမထားဘူးဆိုရင္ေတာ့ ( Zener Data Book) မ်ား မွာၾကည့္မွ တန္းဖိုးသိႏိုင္ပါမယ္။ ဇီနာ ဒိုင္အုတ္ကို ဗို႔အားအလိုက္ အသံုးျပဳရ တယ္။ ရိုးရိုးဒိုင္အုတ္ကဲ့သို႔ Anode ႏွင့္ Cathode – Electrode ႏွစ္ခုပါတယ္။ ဇီနာဒိုင္အုတ္တြင္ ဗို႔အား ကိုနည္းရာမွ တျဖည္းျဖည္း တိုးသြားလွ်င္ တန္ဖိုးတစ္ခုသို႔ ေရာက္သြားပါက လွ်ပ္စီးေၾကာင္းစ၍ စီးလာ ေၾကာင္းေတြ႔ရမယ္။ ၎ တန္ဖိုးထက္ေက်ာ္၍ ေပးေသာဗို႔အား မ်ားဟာ ဇီနာဒိုင္အုတ္ကို ျဖတ္ေက်ာ္သြား ေၾကာင္းေတြ႔ရတယ္။ ဗို႔အားကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္သျဖင့္ အေျပာင္းအလဲမရွိေသာ ဓာတ္အားေပး လုပ္ငန္းမ်ား တြင္ အသံုးျပဳႏိုင္သည္။
(င) Silicon Diode
(င) Silicon Diode – စီလီကြန္ဒိုင္အုတ္ေတြဟာ အပူခံႏိုင္ရည္ရွိတယ္။ အင္ပီယာအလိုက္အၾကီး အေသး ကြဲ ျပားမႈ ရွိၾကတယ္။ အင္ပီယာမ်ားသည္ႏွင့္ အရြယ္အစားၾကီးမားမွာ ျဖစ္တယ္။
ဒိုင္အုတ္မ်ားသည္ ျပိဳင္ဆက္ (Parallel) ဆက္သြယ္လွ်င္ လွ်ပ္စီးေၾကာင္း စီးဆင္းမႈ ပမာဏ အင္ပီယာ မ်ားစြာ ပိုမိုစီဆင္းခြင့္ျပဳျပီး တန္းဆက္ (Series) ဆက္သြယ္အသံုးျပဳလွ်င္ အေသးဆံုး ဒိုင္အုတ္ လွ်ပ္စစ္စီဆင္းမႈ ပမာ ဏစြမ္းရည္ အမ္ပီယာ အတိုင္းသာ ရရွိႏိုင္ပါသည္။ ေနာက္ထပ္ဒိုင္အုတ္ေတြက ေတာ့ အမ်ားၾကီးပါပဲ။ ေျပာရင္ေတာ ကုန္မွာ မဟုတ္ေတာ့ ပါဘူးဗ်ာ။ Photo Diode တို႔ S.C.S Diode၊ Triac Diode တို႔ အမ်ား ၾကီးပါပဲ။ ဒီေလာက္နဲ႔ ပဲ ရပ္လိုက္ပါေတာ့မယ္ခင္ဗ်ာ ။
အားလံုးပဲေပ်ာ္ရႊင္ၾကပါေစခင္ဗ်ာ ။
