အက္တမ္တစ္ခု၏ ဖြဲ႔စည္းတည္႐ွိေနပုံမွာ ခ်ံဳ႕ထားေသာေနစၾကၤာ၀ဠာႏွင့္ ပံုသ႑ာန္ဆင္တူလွေပသည္။ ေနစၾကၤာ၀ဠာတြင္လည္း ၿဂိဳလ္မ်ားသည္ မိိမိတို႔၏ပါတ္လမ္းအတုိင္း အကြာအေ၀းအမ်ိဳးမိ်ဳးမွ ေနကုိပါတ္၍သြားသကဲ့သုိ႔ အက္တမ္တစ္ခုတြင္လည္း အလယ္ဗဟုိ႐ွိအျမဳေတကုိ အီလက္ထရြန္မ်ားက မိမိတို႔၏ပါတ္လမ္းအတုိင္း ဦးတည္ခ်က္အမ်ိဳး မ်ိဳးႏွင့္ လွည့္ပတ္ေနၾက၏။ ဤအခ်က္ကုိ ေထာက္႐ွဳ႕ျခင္းအားျဖင့္ အက္တမ္တစ္ခုသည္ လံုးဝန္း၍အသားျပည့္ေနေသာ အစုိင္အခဲမဟုတ္ပဲ ၎အတြင္း႐ွိ ေနရာအမ်ားစုမွာ မည္သည့္အရာမွ်မရွိေသာ ေလဟာနယ္သာျဖစ္ေၾကာင္းကုိ အလြယ္တကူ သိ႐ွိႏုိင္ေပသည္။
အက္တမ္တစ္ခု၏အျမဳေတတြင္ ပ႐ိုတြန္မ်ား(Protons)ႏွင့္ ျႏဴထ႐ြန္မ်ား(Neutrons)ပါ႐ွိ၏။ ပ႐ုိတြန္မ်ားသည္ လွ်ပ္စစ္အဖုိဓာတ္ေဆာင္ျပီး၊ ျႏဴထ႐ြန္မ်ားမွာ လွ်ပ္စစ္ဓာတ္ျပယ္(Neutral)ျဖစ္ကာ အေလးခ်ိန္အားျဖင့္မူ ထပ္တူထပ္မွ်ျဖစ္ေပသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ျႏဴထ႐ြန္မ်ားသည္ အဖုိဓာတ္႐ွိေသာ ပ႐ုိတြန္တစ္ခုႏွင့္ အမဓာတ္႐ွိေသာ အီလက္ထ႐ြန္တစ္ခုတို႔ ေပါင္းစပ္ဖဲြ႔စည္းထားေသာေၾကာင့္ျဖစ္္၏။
အက္တမ္တစ္ခုအတြင္း႐ွိ အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ မိမိတို႔၏ပတ္လမ္းမ်ားအတုိင္း အလႊာလုိက္တည္႐ွိ ေ႐ြ႕လွ်ားေနၾက၏။ ဤပတ္လမ္းအလႊာမ်ားကုိ ဝန္းရံလႊာ(Shell) မ်ားဟု ေခၚၾက၏။ ၀န္းရံလႊာမ်ားတြင္ပါရွိေသာ အီလက္ထရြန္အေရအတြက္၊ ၎တို႔၏စီစဥ္တည္႐ွိပံု၊ အီလက္ထရြန္မ်ားမိမိ၀န္႐ိုးေပၚတြင္ လည္ပတ္ပံုလည္ပတ္နည္းႏွင့္ အဖိုဓာတ္႐ွိ ေသာအျမဳေတတုိ႔ မည္သို႔ေပါင္းစပ္ျဖစ္ေပၚသည္ စသည္တုိ႔အေပၚမူတည္၍ အက္တမ္၏အမ်ိဳးအစားႏွင့္ ၎၏ဝိေသသတုိ႔ကုိဆံုးျဖတ္ႏုိင္သည္။
အက္တမ္တစ္ခုအတြင္း၌႐ွိေသာ ဝန္းရံလႊာတစ္ခုစီတြင္ အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ သတ္မွတ္ထားေသာ အရည္ အတြက္ထက္ပုိ၍ မပါ၀င္ႏုိင္ေပ။ ဝန္းရံလႊာအားလုံးတြင္ပါ႐ွိေသာ အီလက္ထ႐ြန္အားလံုး၏ စုစုေပါင္း အေရ အတြက္သည္ အက္တမ္နံပါတ္၊ အက္တမ္အမွတ္စဥ္(Atomic Number) ႏွင့္အတူတူပင္ျဖစ္၏။ ဥပမာအားျဖင့္ ဟုိက္ဒ႐ုိဂ်င္၏ အက္တမ္နံပါတ္သည္ (၁) ျဖစ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၎တြင္ အျမဳေတ၌ ပ႐ိုတြန္(၁)လံုးႏွင့္ ဝန္းရံလႊာ၌အီလက္ထရြန္(၁)လံုးသာ ပါ႐ွိေလ၏။

အက္တမ္၏ျဒပ္ထုအေလးခ်ိန္(Atomic Mass)သည္ ၎၏အျမဳေတေပၚ မ်ားစြာမူတည္၏။ ပ႐ိုတြန္ႏွင့္ ျႏဴထ႐ြန္တစ္ခုစီတုိ႔၏ ျဒပ္ထုအေလးခ်ိန္သည္ ၁.၆၇ × ၁၀-၂၄ ဂရမ္ျဖစ္၏။ အီလက္ထရြန္မွာမူ ၉.၁၁ × ၁၀-၂၈ ဂရမ္သာျဖစ္၏။ ဤကိန္းဂဏန္းႏွစ္ခုကုိ ယွဥ္၍ၾကည့္ပါက အီလက္ထရြန္၏ျဒပ္ထုသည္ ပ႐ုိတြန္၊ ျႏဴထ႐ြန္တုိ႔ႏွင့္ ႏွိဳင္းစာပါက ေျပာပေလာက္ေအာင္မ႐ွိေပ။ အလြန္႔အလြန္ ေသးငယ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္အက္တမ္တစ္ခု ၏ျဒပ္ထု သည္ ၎အက္တမ္အျမဳေတ၏ျဒပ္ထု (ပ႐ုိတြန္ + ျႏဴထ႐ြန္မ်ား အေရအတြက္၏ ျဒပ္ထု) ႏွင့္ညီမွ်ေလသည္။
၀၆.အက္တမ္မ်ားေပါင္းစည္းျခင္း (Atomic Bonding)
အက္တမ္မ်ားသည္ တစ္ခုႏွင့္တစ္ခု ေပါင္းစပ္ဖြဲ႔စည္းၾကရာ၌ အေျခခံျဖစ္စဥ္ (Mechanism) ေလးမ်ိဳးျဖင့္ ေပါင္းစပ္ဖြဲ႔စည္းၾက၏။ ၎ေလးမ်ိဳးမွာ-
(၁) သတၱဳစည္း (Metallic Bond) ၊
(၂) ဖက္စပ္စည္း (Covalent Bond)၊
(၃) အုိင္းယြန္းနစ္စည္း (Ionic Bond) ႏွင့္
(၄) ဗင္ဒါ၀ါးလ္စည္း (Vander Waal’sBond) (၀ါ) ထပ္ဆင့္စည္း (Secondary Bond) တုိ႔ျဖစ္ၾက၏။
၀၆.(၁)သတၱဳစည္း (Metallic Bond)
အက္တမ္မ်ားတြင္ အျမဳေတအား ၀န္းရံလွည့္ပတ္ေနေသာ ၀န္းရံလႊာ႐ွိ အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ ျဒပ္စင္တုိ႔၏ ဂုဏ္သတၱိမ်ားႏွင့္ ထူးျခားသည့္၀ိေသသတုိ႔ကုိ အဆံုးအျဖတ္ေပးရာတြင္ အဓိကေနရာမွ ပါ၀င္၏။ အက္တမ္၏ အျပင္ဘက္ဆုံး ၀န္းရံလႊာ႐ွိအီလက္ထ႐ြန္ကုိ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္ (Valence Electron) ဟုေခၚဆုိ၏။ ၎ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ ျဒပ္စဥ္၏ဓါတုေဗလင္စီ (Chemical Valency) မည္မွ်ျဖစ္သည္ႏွင့္ ျဒပ္စင္ တစ္ခုႏွင့္တစ္ခုမည္သည့္အခ်ိဳးႏွင့္ ေပါင္းစည္းျပီး မည္ကဲ့သုိ႔ေသာဓာတုျဒပ္ေပါင္း (Chemical Compound) ျဖစ္ေပၚမည္ကုိလည္းေဖာ္ညႊန္း၏။ ျဒပ္စင္အခ်ိဳ႕၏အက္တမ္မ်ားသည္ ၎တို႔၏အျပင္ဘက္ဆုံးအလႊာ႐ွိ အီလက္ ထ႐ြန္မ်ားကုိ အျခားအက္တမ္တစ္ခုသို႔ ေပးလုိက္ျခင္းအားျဖင့္ လွ်ပ္စစ္အဖုိဓာတ္ကဲေသာအုိင္းယြန္း (Positive ion) မ်ားျဖစ္လာၾက၏။ အီလက္ထ႐ြန္ကို ရယူလုိက္ေသာအျခားအက္တမ္မွာမူ လွ်ပ္စစ္အမဓာတ္ကဲ ေသာ အုိင္းယြန္း (Negative ion) ျဖစ္လာ၏။ သတၱဳအစုိင္အခဲမ်ားတြင္မူ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ အက္တမ္ တစ္ခုမွတစ္ခုသုိ႔ ေပးျခင္းယူျခင္းမျပဳၾကေခ်။ သတၱဳ၏အဖုိအုိင္းယြန္း၏ေဘးပတ္လည္တြင္ ဘံုအျဖစ္လြတ္ လပ္ စြာသြားလာလွဳပ္႐ွားျခင္းျပဳၾက၏။ ဤကဲ့သုိ႔ျဖစ္ေပၚလာေသာ အီလက္ထ႐ြန္အစုအေ၀းၾကီးကုိ အီလက္ထ႐ြန္ တိမ္တုိက္ (Electron Cloud) (၀ါ) အီလက္ထ႐ြန္ဓာတ္ေငြ႕ (Electron Gas) ဟုလည္းေခၚၾက၏။ ဤသုိ႔ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ ဘုံတိမ္တိုက္ျဖစ္သြားသည့္အတြက္ က်န္အစိတ္အပုိင္းသည္ လွ်ပ္စစ္ အဖုိ ဓာတ္႐ွိေသာအုိင္းယြန္း မ်ားျဖစ္လာၾက၏။ ထုိအဖုိဓာတ္႐ွိေသာအုိင္းယြန္းမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔ကုိ၀န္းရံထားသည့္ လွ်ပ္စစ္အမဓာတ္႐ွိေသာ အီလက္ထ႐ြန္တိမ္တုိက္တုိ႔သည္ လွ်ပ္စစ္တည္ျငိမ္ဆြဲငင္အား (Electrostatic Attraction) ျဖင့္္ အျပန္အလွန္ဆြဲငင္ျခင္းျဖစ္ၾကျပီး ခုိင္ခံ့ေသာေပါင္းစည္းမွဳကုိျဖစ္ေပၚေစ၏။ ဤသုိ႔ျဖစ္ေပၚ လာ ေသာ ေပါင္းစည္းမွဳမ်ိဳးကုိ သတၱဳစည္းဟုေခၚ၏။ သတၱဳစည္းေၾကာင့္ သတၱဳမ်ားသည္ လွ်ပ္စစ္စီးမွဳေကာင္းျခင္း၊ သတၱဳမ်ားကုိမကြဲမအက္ေစပဲ အလုိ႐ွိသည့္အတုိင္းပံုသ႑ာန္ရေအာင္ ပလက္စတစ္ပံုေျပာင္းလဲျခင္း (Plastic Deformation) တုိ႔ကုိျပဳလုပ္ႏုိင္ေပသည္။
၀၆.(၂) ဖက္စပ္စည္း (Covalent Bond)
အက္တမ္မ်ားသည္ ၎တို႔၏အျပင္ဆံုး၀န္းရံလႊာတြင္ ပါ႐ွိေသာ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားကုိ အျပန္အလွန္ပူးတြဲ၍ မွ်ယူၾကျခင္းျဖင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ေပါင္းစည္းျခင္းမ်ိဳးကုိ ဖက္စပ္စည္းျဖင့္ ေပါင္းစည္းျခင္းဟုေခၚသည္။ အက္တမ္တစ္ခုအတြင္း၌႐ွိေသာ ၀န္းရံလႊာတစ္ခုစီတြင္ အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ သတ္မွတ္ထားေသာအရည္အတြက္ထက္ပုိကာ ပါ၀င္၍မရႏုိင္ေၾကာင္းကုိ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ့ျပီးျဖစ္ပါသည္။ ဥပမာအားျဖင့္ ကာဗြန္အက္တမ္တစ္လံုးတြင္ ၎၏အျပင္ဘက္ဆံုး႐ွိ ၀န္းရံလႊာ၌ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္(၄)လံုး ပါ႐ွိ၏။ သုိ႔ရာတြင္ အျပင္ဘက္ဆံုး၀န္းရံလႊာတုိ႔၌ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားသည္ (၂၊ ၄၊ ၈၊ ၁၆၊…. လံုး) အထိပါ၀င္ႏုိင္ၾကျပီး၊ ၎အေရအတြက္ျပည့္မွသာ တည္ျမဲျပည့္စံုေသာ ၀န္းရံလႊာျဖစ္ႏုိင္ၾကေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အျပင္ဘက္ဆံုး၀န္းရံလႊာတြင္ အီလက္ထ႐ြန္(၄)လံုးသာ႐ွိေသာ ကာဗြန္အက္တမ္မ်ားသည္ ၎၏ပတ္ပတ္လည္တြင္႐ွိေသာ အျခားကာဗြန္အက္တမ္ (၀ါ) အနီးအနားတြင္႐ွိ အျခားေသာမ်ိဳးမတူအက္တမ္ တို႔တြင္႐ွိသည့္ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္(၄)လံုးႏွင့္ ေ၀ငွေပါင္းစည္းကာ ျပည့္၀တည္ျမဲေသာ၀န္းရံလႊာ ျဖစ္ေစရေလသည္။ ကာဗြန္အက္တမ္မ်ားတြင္ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားကုိ ဤကဲ့သုိ႔ အျပန္အလွန္ပူးတြဲ၍မွ်ယူကာ ခုိင္ခန္႔ေသာေပါင္းစည္းမွဳ ျဖစ္ေပၚလာျခင္းျဖင့္ ဖက္စပ္စည္းျဖစ္ေၾကာင္းသိ႐ွိႏုိင္ေလသည္။
၀၆.(၃) အုိင္းယြန္းနစ္စည္း (Ionic Bond)
ျဒပ္ပစၥည္းတစ္ခုတြင္ အက္တမ္တစ္မ်ိဳးထက္ပုိ၍ ပါ၀င္ျခင္း႐ွိေနပါက အက္တမ္တစ္ခုသည္ မိမိတြင္႐ွိေသာ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္ကုိ အျခားအက္တမ္တစ္ခုသုိ႔ ေပးျခင္းအားျဖင့္ ထုိအက္တမ္၏ အျပင္ဘက္ဆံုးတြင္႐ွိေသာ ၀န္းရံလႊာတြင္လုိအပ္ေသာ အီလက္ထ႐ြန္ အရည္အတြက္မ်ားကုိ ျပည့္ေစ၏။ ဤသို႔ျဖင့္ အီလက္ထ႐ြန္ကုိေပးလုိက္ရေသာ အက္တမ္တစ္ခုတြင္ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ား ေလွ်ာ႔နည္းသြားသျဖင့္လွ်ပ္စစ္အဖုိအုိင္းယြန္းဓာတ္ေဆာင္လာ၏။ က်န္အက္တမ္မွာမူ အျခားအက္တမ္္မွ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္ကုိ လက္ခံရ႐ွိသျဖင့္ လွ်ပ္စစ္အမအုိင္းယြန္းျဖစ္လာ၏။ ဤသို႔ ျဖစ္ေပၚလာေသာ အဖုိႏွင့္အမအုိင္းယြန္းမ်ားသည္ အျပန္အလွန္ဆြဲငင္ျခင္းျဖစ္ၾက၏။ ဤကဲ့သုိ႔ အုိင္းယြန္းမ်ားျဖစ္ေပၚလာျပီး အျပန္အလွန္ဆြဲငင္ကာ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ ေပါင္းစည္းျခင္းမ်ိဳးကုိ အုိင္ယြန္းနစ္စည္းဟုေခၚ၏။
၀၆.(၄) ဗင္ဒါ၀ါးလ္စည္း (Vander Waal’s Bond)
ေမာ္လီက်ဴးမ်ားအခ်င္းခ်င္း (၀ါ) အက္တမ္အုပ္စုမ်ားအခ်င္းခ်င္း အားနည္းေသာလွ်ပ္စစ္တည္ျငိမ္ဆြဲငင္အား (Weak Electrostatic Attraction)ေၾကာင့္ အျပန္အလွန္ဆြဲငင္ျခင္းျဖစ္ရာမွ ဗင္ဒါ၀ါးလ္စည္းမ်ားျဖစ္လာၾကသည္။ ၎ေပါင္းစည္းျခင္းသည္ထပ္ဆင့္စည္း (Secondary Bond)တစ္မ်ိဳးျဖစ္၏။ ဤေပါင္းစည္းျခင္းတြင္ အက္တမ္တစ္ခုမွတစ္ခုသို႔ ေဗးလင့္အီလက္ထ႐ြန္မ်ားေ႐ြ႕လွ်ားျခင္းမ႐ွိေပ။ သုိ႔ရာတြင္ေမာ္လီက်ဴးတြင္ပါ၀င္ေသာ အက္တမ္မ်ားသုိ႕မဟုတ္ အက္တမ္အုပ္စုမ်ားအတြင္း၌ ဖက္စပ္စည္းသုိ႔မဟုတ္ အုိင္းယြန္းနစ္စည္းအားျဖင့္ ေပါင္းစည္းထားၾကျပီး ဤေပါင္းစည္းထားေသာေမာ္လီက်ဴးသုိ႔မဟုတ္ အက္တမ္အုပ္စုထဲတြင္ လွ်ပ္စစ္ဂုဏ္သတၱိမညီမွ်မွဳေၾကာင့္ အဖုိစြန္းႏွင့္အမစြန္းမ်ားေပၚေပါက္လာျပီး အခ်င္းခ်င္းအျပန္အလွန္ဆြဲငင္ၾက၏။ ဤသုိ႔ဆြဲငင္ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာေသာစည္းကုိ ဗင္ဒါ၀ါးလ္စည္းဟုေခၚ၏။ နန္ႏုိျဒပ္ပစၥည္း(Nanoparticles)၏ အတုိင္းအတာပမာဏ၊ အ႐ြယ္အစား၊ ေပ်ာ္ရည္အတြင္းပ်ံ႕ႏွံ႔ေနမွဳအတုိင္းအတာကုိသိ႐ွိႏုိင္ရန္ အလင္းေရာင္ႏွင့္ဆုိင္ေသာ ဂုဏ္သတၱိကုိတုိင္းတာေသာအခါမ်ားတြင္ ဗန္ဒါ၀ါးလ္စည္းျဖစ္ေပၚသည့္ ေမာ္လီက်ဴး သုိ႔မဟုတ္ အက္တမ္အုပ္စု၏ လွ်ပ္စစ္ဂုဏ္သတၱိမညီမွ်မွဳ (လွ်ပ္စစ္အဖုိစြန္း ႏွင့္ အမစြန္းမ်ား၏ျခားနားမွဳအတုိင္းအတာ) မွာလြန္စြာအေရးပါလွေပသည္။
ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ခင္ဗ်ာ။